Ο Πελοποννησιακός πόλεμος (431-404 π.Χ.)

Στο δεύτερο μισό του 5^ου αιώνα π.Χ. είχαν αναπτυχθεί στον ελλαδικό χώρο δύο μεγάλες και αντίπαλες συμμαχίες: η Αθηναϊκή (Αθήνα + σύμμαχοί της) και η Πελοποννησιακή (Σπάρτη + σύμμαχοί της).

Γιατί, όμως, υπήρχε μεγάλη αντιπαράθεση ανάμεσα στις δύο αυτές συμμαχίες?

1.       Υπήρχε φυλετική διαφορά (Αθηναίοι = ίωνες, Σπαρτιάτες = δωριείς).

2.       Υπήρχε πολιτειακή αντίθεση (Αθήνα = δημοκρατία, Σπάρτη = ολιγαρχία).

3.    

Η  

Αθήνα ήθελε να είναι αρχηγός σε ολόκληρο τον ελληνικό κόσμο και, φυσικά, οι Σπαρτιάτες και οι σύμμαχοί τους αντέδρασαν.

Ο Πελοποννησιακός πόλεμος κράτησε περίπου 30 χρόνια και χωρίζεται στις παρακάτω τρεις περιόδους:

1.       Αρχιδάμειος ή Δεκαετής πόλεμος (431-421 π.Χ.).

2.       Σικελική εκστρατεία (415-413 π.Χ.).

3.       Δεκελεικός ή Ιωνικός πόλεμος (413-404 π.Χ.).

Ποιές ήταν οι επιπτώσεις του Πελοποννησιακού πολέμου?

1.  Μεγάλες καταστροφές, οικονομική εξόντωση όλων των ελληνικών πόλεων και σοβαρές απώλειες σε ανθρώπινες ζωές.

2.       Πολιτιστική και πνευματική οπισθοδρόμιση.

3.       Ανάμειξη των Περσών στα εσωτερικά θέματα του ελληνικού κόσμου.

4.       Ήττα της Αθήνας και αναγνώριση της Σπαρτιατικής ηγεμονίας στον ελλαδικό χώρο.

5.       Οικονομική και κοινωνική κρίση της ελληνικής πόλης – κράτους.

Η εποχή του Περικλή

ΠΕΡΙΚΛΗΣ

H περίοδος αυτή είναι εξαιρετικά σημαντική, διότι ενισχύθηκε το δημοκρατικό πολίτευμα (με τη συμμετοχή και του απλού λαού στην κρατική διοίκηση), επεκτάθηκε η εμπορική επιρροή της Αθήνας προς την κεντρική και δυτική Μεσόγειο (με την ανάπτυξη του λιμανιού του Πειραιά και την αναβάθμισή του ως το σπουδαιότερο λιμάνι της Μεσογείου), αναπτύχθηκε η Φιλοσοφία, η Λογοτεχνία, οι Επιστήμες, οι Τέχνες και ξαναχτίστηκε η Ακρόπολη με τους λαμπρούς ναούς και τα ιερά της.

Τα έσοδα του κράτους της Αθήνας προέρχονταν κυρίως από την έμμεση φορολογία στα εισαγόμενα – εξαγόμενα προϊόντα, από τους φόρους που πλήρωναν οι σύμμαχοι, από την εκμετάλλευση των μεταλλείων και από το θεσμό της λειτουργίας (οι πλούσιοι πολίτες αναλάμβαναν τα έξοδα των στρατιωτικών και θρησκευτικών εκδηλώσεων). Σπουδαιότερες λειτουργίες ήταν η χορηγία (ανέβασμα θεατρικών έργων), η τριηραρχία (συντήρηση πλοίου), η αρχιθεωρία (συμμετοχή αποστολής σε πανελλήνιες γιορτές), η εστίαση (δείπνα μεγάλων θρησκευτικών γιορτών) και η γυμνασιαρχία (αγώνες λαμπαδηδρομίας στα Παναθήναια).

Ο Περικλής ήταν χαρισματικός αρχηγός της Αθηναϊκής δημοκρατίας για πολλά χρόνια. Η διακυβέρνηση της Αθήνας από τον Περικλή αποτέλεσε την πιο λαμπρή περίοδο στην ιστορία της. Στα χρόνια του Περικλή η Αθήνα αναπτύχθηκε οικονομικά, πολιτικά και πολιτιστικά τόσο πολύ, ώστε ολόκληρος ο 5^ος αιώνας π.Χ. να ονομάζεται «χρυσούς αιών του Περικλέους».

Κλασική Εποχή (480-323 π.Χ.) - Η συμμαχία της Δήλου – Αθηναϊκή ηγεμονία

Κλασική Εποχή (480-323 π.Χ.)

Η περίοδος από το τέλος των περσικών πολέμων μέχρι και το θάνατο του Μεγάλου Αλεξάνδρου ονομάζεται κλασική εποχή. Ο σύγχρονος δυτικός πολιτισμός στηρίζεται στις αξίες που διαμορφώθηκαν την περίοδο αυτή.

Χωρίς πια κίνδυνο από τους Πέρσες, οι Έλληνες ήταν ελεύθεροι να ασχοληθούν με την πολιτική, τα γράμματα και τις τέχνες. Η Αθήνα αναπτύχθηκε πολύ και έγινε η ηγεμονική δύναμη στον ελληνικό κόσμο. Η Σπάρτη, όμως, αντέδρασε στη δύναμη της Αθήνας και, έτσι, ξεκίνησε ο Πελοποννησιακός Πόλεμος, που κράτησε περίπου 30 χρόνια. Ήταν εμφύλιος πόλεμος ανάμεσα στους Αθηναίους (με τους συμμάχους τους) και τους Σπαρτιάτες (με τους συμμάχους τους).

Αργότερα, ο βασιλιάς της Μακεδονίας Φίλιππος ο Β΄ και ο γιος του Αλέξανδρος ο Γ΄ ένωσαν τους Έλληνες σε ένα κοινό αγώνα εναντίον των Περσών.

Το 478/7 π.Χ. ιδρύθηκε η συμμαχία της Δήλου από την Αθήνα και τις συμμαχικές της πόλεις. Με τους φόρους, που πλήρωναν οι σύμμαχοι στο κοινό ταμείο, μεγάλωσαν οι Αθηναίοι το στόλο τους.

Ο Κίμων, Αθηναίος αρχιστράτηγος της συμμαχίας, νίκησε τους Πέρσες στη ναυμαχία του Ευρυμέδοντα ποταμού το 467 π.Χ. Ήθελε συνεργασία και με τους Σπαρτιάτες, αλλά αυτοί δεν ήθελαν. Ανήκε στην αριστοκρατική πολιτική παράταξη.

1   ΑΘΗΝΑΪΚΗ ΣΥΜΜΑΧΙΑ

Το 461 π.Χ. οι Αθηναίοι δημοκρατικοί εξόρισαν τον Κίμωνα, και επέβαλαν το δημοκρατικό πολίτευμα με αρχηγό τον Περικλή. Η δύναμή τους στις πόλεις της συμμαχίας μεγάλωσε και τελικά η συμμαχία της Δήλου μετατράπηκε σε ηγεμονία της Αθήνας.

Το 445 π.Χ. ο Περικλής έκλεισε ειρήνη με τους Σπαρτιάτες για τριάντα χρόνια. Η ειρήνη αυτή λέγεται τριακοντούτεις σπονδαί.

Ο δεύτερος αποικισμός (8ος-6ος αι. π.Χ.)

Η ίδρυση αποικιών την αρχαϊκή εποχή ήταν επιχείρηση οργανωμένη εξ ολοκλήρου από τη μητέρα-πόλη (μητρόπολη). Οι αποικίες, ωστόσο, ήταν νέες πόλεις-κράτη, αυτόνομες και αυτάρκεις. Οι δεσμοί τους με τις μητέρες-πόλεις ήταν χαλαροί.

Από τα μέσα του 8ου αι. π.Χ. μέχρι και τα μέσα του 6ου αι. π.Χ. οι Έλληνες εξαπλώθηκαν στη Μεσόγειο και στον Εύξεινο Πόντο, στα όρια του τότε γνωστού κόσμου, περιορίζοντας έτσι τη δραστηριότητα άλλων λαών και ιδιαίτερα των Φοινίκων. Η αποικιστική εξάπλωση επανασύνδεσε ουσιαστικά τους Έλληνες με τη Μεσόγειο και είχε σημαντικές επιπτώσεις στην οικονομία, την κοινωνία και την πολιτιστική εξέλιξη αυτής της περιόδου.

Το εμπόριο δεν περιορίστηκε στην ανταλλαγή αγαθών, απέκτησε χαρακτήρα εμπορευματοχρηματικό με την κοπή και τη χρήση του νομίσματος. Η εφεύρεση του νομίσματος δεν ήταν μια απλή καινοτομία που διευκόλυνε τις οικονομικές σχέσεις εκείνης της εποχής. Το νόμισμα γίνεται τώρα το κύριο μέσο συναλλαγής. Οι οικονομικές μεταβολές είχαν συνέπειες και στην κοινωνία των πόλεων-κρατών. Νέα κατηγορία πολιτών, αυτοί που πλούτισαν, διεκδίκησε μερίδιο στην άσκηση της εξουσίας. Έτσι, η αριστοκρατικά οργανωμένη κοινωνία πέρασε κρίση. Η δουλεία, τέλος, αναπτύχθηκε λόγω της ανάγκης για περισσότερα και φθηνότερα χέρια. Για πρώτη φορά αυτή την εποχή χρησιμοποιήθηκαν δούλοι αργυρώνητοι, δηλαδή αγορασμένοι, ως παράγοντας οικονομικής ανάπτυξης.

Τα πολιτεύματα. Η πόλη-κράτος αποτελούσε το βασικό θεσμό πολιτικής οργάνωσης κατά την αρχαιότητα. Μέσα απ' αυτό το θεσμό λειτούργησαν οι κοινωνικοί ανταγωνισμοί και ασκήθηκε η εξουσία, από τις εκάστοτε ισχυρές κοινωνικές τάξεις. Είναι ευνόητο ότι οι κοινωνικές συγκρούσεις και οι πολιτειακές μεταβολές είχαν διαφορετική εξέλιξη σε κάθε πόλη-κράτος.

Η κρίση του ομηρικού κόσμου

Προς τα τέλη του 9ου αι. π.Χ. οι ομηρικές κοινότητες παρουσίαζαν σταδιακή πληθυσμιακή αύξηση, πράγμα το οποίο προκάλεσε στη συνέχεια οικονομική κρίση λόγω των περιορισμένων εκτάσεων καλλιεργήσιμης γης, των περιορισμένων μέσων εκμετάλλευσης, λόγω της συγκέντρωσης της γης σε λίγους, της απουσίας εργασιακής ειδίκευσης αλλά και της έλλειψης άλλων πόρων πέρα από την εκμετάλλευση της γης.

Η οικονομική αυτή κατάσταση συνδυάζεται με τον περιορισμό της βασιλικής εξουσίας και την αύξηση της δύναμης των ευγενών. 

Η έλλειψη ίσως οργανωμένου στρατού έδωσε τη δυνατότητα στους ευγενείς να αμφισβητήσουν την εξουσία του βασιλιά.

Στις πόλεις-κράτη πολίτες δεν ήταν μόνο οι ευγενείς αλλά και μεγάλος αριθμός μικρών ή μεσαίων καλλιεργητών ή και ακτημόνων. Αυτοί ήταν γνωστοί με τα ονόματα πλήθος, όχλος, κακοί κ.ά. Πολλοί απ' αυτούς στη συνέχεια ασχολήθηκαν με τη βιοτεχνία, το εμπόριο, τη ναυτιλία και πλούτισαν. Δεν εξισώθηκαν όμως εξαρχής πολιτικά με τους ευγενείς.

Η ανάπτυξη του θεσμού της δουλείας συνδέεται άμεσα με την αντίληψη ότι ο πολίτης πρέπει να είναι απαλλαγμένος από τις εργασίες για να ασχολείται μόνο με τις υποθέσεις της πόλης, με τα κοινά.

Οι λύσεις που δόθηκαν στην οικονομική κρίση των Ομηρικών πόλεων - κρατών ήταν οι ακόλουθες:
♦ ανάπτυξη της βιοτεχνίας και του εμπορίου,
♦ κατακτητικοί πόλεμοι και εδαφική επέκταση,
♦ ίδρυση αποικιών.
 

Η σημασία του θεσμού της πόλης-κράτους. Η οικονομική και κοινωνική οργάνωση.

Η επιβίωση και η εξέλιξη κάθε πόλης-κράτους ήταν άμεσα συνδεδεμένη με τις τρεις βασικές επιδιώξεις των πολιτών της. Οι επιδιώξεις αυτές ήταν ένα κίνητρο που οδηγούσε σε μια μορφή πατριωτισμού με έντονο τοπικιστικό πνεύμα, η οποία τόνιζε τις διαφορές μεταξύ των Ελλήνων, προκαλούσε συχνά εμφύλιες συγκρούσεις και, κυρίως, δε διευκόλυνε την ένωσή τους.

Η συγκρότηση των πόλεων-κρατών συνδέεται άμεσα με τις οικονομικές, κοινωνικές και πολιτικές συνθήκες που επικρατούσαν στις ομηρικές κοινωνίες. Οι συνθήκες αυτές, που ήταν διαφορετικές από περιοχή σε περιοχή, οδήγησαν προοδευτικά στη μετεξέλιξη των ομηρικών κοινοτήτων σε πόλεις- κράτη. 

Oι πρώτες πόλεις-κράτη πρέπει να σχηματίστηκαν στα παράλια της Μ. Ασίας στη διάρκεια του πρώτου αποικισμού. Στον ελλαδικό χώρο ο σχηματισμός πιθανώς να ακολούθησε διαφορετική πορεία: ή ανεξαρτητοποιήθηκαν τμήματα διαφορετικών φύλων και οργανώθηκαν μεταξύ τους ή γειτονικές κοινότητες ενώθηκαν σε ενιαίο χώρο ή, ακόμα, από κώμες (χωριά) αποσπάστηκαν ομάδες και συγκρότησαν δική τους ενιαία διοίκηση.